اصناف آخرين حلقه اقتصادی
بخش اول
اصناف كشور در مقايسه با ساير بخش‌هاي ديگر اقتصادي، از گستره، جمعيت و تأثيرگذاري بيشتري در جامعه ايران برخودار هستند. در واقع این قشر به عنوان آخرين حلقه اقتصادي و به لحاظ ارتباط مستقيم با آحاد مردم، از ابعاد گوناگون، بويژه بازخورد مسایل و مشکلات سایر بخش‌های اقتصادي دارای اهمیت (سياسي – اجتماعي و…) است. نقش اصناف در حوزه‌هاي مختلف، علي الخصوص در بخش تولید، به عنوان بنگاه‌های کوچک اقتصادی و شبکه توزیع كالا و خدمات، همچنین ارتباط مستقيم با مصرف كنندگان، دارای اهمیت خاص و ویژه است.
نقش اصناف در بزنگاه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی
اصناف در بزنگاه‌های سیاسی و اجتماعی نقش غیر قابل انکار و مؤثری ایفا کردند؛ تا جایی که کارکردهای گسترده اصناف سبب شده است که این تشکل‌ها به عنوان یک نهاد مدنی نقش میانجی بین دولت و بخش خصوصی را به خوبی ایفا کنند.
نقش اصناف، در بزرگداشت مناسبت‌هاي ملي و مذهبي؛ حضور فعال و اعلام موضع در موضوعات مختلف سياسي – اجتماعي؛ برپايي مراسم جشن و سرور يا عزاداري در مناسبت‌هاي مختلف بويژه ايام ولادت يا شهادت شخصيت‌هاي برجسته ديني، آن‌قدر پررنگ و مهم است كه نمي‌توان از ذكر آن‌ها غافل شد. امروز نیز اصناف در زمینه حفظ شعائر دینی به عنوان مردمیترین عضو فعالان اقتصادی جامعه، مسئولیت تأمین بخشی از مبلغ مورد نیاز برای بازسازی بارگاه معصومین در سامرا و کاظمین را بر عهده گرفته که خوشبختانه اعضای تحت پوشش اتحادیه‌های ذیربط همکاری صمیمانه‌ای را در این زمینه داشتند.
در زمینه سیاسی نقش اصناف بارز و مورد توجه می‌باشد. آن‌ها بارها در هنگام بحران‌های سیاسی، دستخوش انواع گرفتاری‌های ناشی از این تلاش‌ها و فعالیت‌ها گردیدند. اصناف و پيشه‌وران مهم‌ترين تشكل اجتماعي، صنفي و سياسي را در گذشته به وجود آورده بودند و در برخي دوره‌ها هنگام بحران‌هاي سياسي و اجتماعي به صورت متشكل اقدام مي‌كردند، كه يكي از این اقدام‌ها تعطيل كردن بازار بود.
از ديرباز، بازاريان و كسبه به لحاظ موقعيت ويژه‌اي كه در جامعه دارا بوده‌اند، مورد توجه حاكمان، دولتمردان و شخصيت‌هاي بزرگ ديني و مذهبي بوده و خود نيز به عنوان پشتيبان حركت‌هاي اصلاحي و مردمی، همواره در كنار شخصيت‌هاي مقبول جامعه و وقايع مهم تاريخي بخوبي نقش‌آفريني كرده‌اند.
در گذشته فضای بازار تنها به دادوستد و بازرگانی اختصاص نداشت، بلکه به عنوان مهمترین شاهراه حیاتی شهر، برخی از عناصر شهری مانند مسجد جامع، مدرسه‌های مذهبی، خانقاه، گرمابه و سایر تأسیسات و فضاهای مهم شهری را در خود جای می‌داد و در امتداد خود با مراکز اداری – حکومتی ارتباط داشت. به همین جهت، محوری مهم در حیات اجتماعی شهر بود.
رفتار بازار در تاریخ معاصر ایران به این صورت دسته‌بندی می‌شود:
- دوره قیام تنباکو (1268ش)؛ جلوگیری از ورود عوامل انگلیسی به کشتزارهای تنباکو، آتش زدن انبارهای تنباکو، نوشتن عریضه و اعزام نماینده به شاه و تعطیلی بازار که نتیجه آن، بی‌تفاوتی اولیه و کشتار تظاهرکنندگان و لغو امتیاز تنباکو بود.
- قضیه «نوز» بلژیکی (1278ش)؛ اعتراض و تحصن در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به رهبری حاج‌محمداسماعیل مغازه‌ای و حاج‌علی سلف‌فروش که نتیجه آن، توجه نکردن اولیه به اعتراض و وعده برکناری «نوز» بود.
- تنبیه تاجران قند (1285ش)؛ بسته‌شدن مغازه‌ها، تعطیلی بازار و تجمع و درگیری در مسجد شاه.
- نهضت مشروطه (1285ش)؛ بست‌نشینی، تظاهرات و تحصن، لغو تیولداری، ایجاد نظام انتخاباتی صنفی و کسب 42 کرسی از 100 کرسی مجلس.
- دوره ملی‌شدن صنعت نفت (1332- 1329ش)؛ حمایت از مصدق در انتخابات دوره چهاردهم مجلس، تهدید به تعطیلی بازار و فشار به مجلس سنا برای دادن رأی اعتماد به مصدق.
- دوره کودتای 28 مرداد 1332؛ بخش میانی بازار از مصدق حمایت کردند و بعد از کودتا نیز مغازه‌های خود را بستند، ولی تجار ثروتمند و رده‌های پایین بازار از سلطنت حمایت کردند. بازاری‌ها نسبت به بقیه گروه‌ها بیشترین دستگیری و کشتار را داشتند. دولت، تشکیل شورای عالی اصناف را به صورت مشروط اجازه داد و نماینده دولت، رئیس افتخاری شورای عالی اصناف بود.
- قیام 15 خرداد 1342؛ اعتراض بازار، توسعه شورای عالی اصناف تهران به 110 صنف مختلف . 120هزار عضو که زیر نظر حکومت بودند.
- دوره انقلاب اسلامی (1357-1356)؛ تدارک دو سوم تظاهرات و راهپیمایی‌ها توسط بازاری‌ها و روحانیان، تأمین مالی جنبش انقلابی با تشکیل 45 کمیته رفاهی، تعداد زیادی از شهدای انقلاب اسلامی از رده‌های پایین و متوسط رو به پایین بازاری‌های جوان و اعضای خانواده آن‌ها بودند. جایگاه ویژه اصناف در انقلاب تا آنجا حائز اهمیت بود که حضرت امام(ره) اصناف را بازوان ستبر انقلاب خواندند.
- انقلاب اسلامی:
دهه‌های 1340 و 1350 هجری شمسی شاهد زورآزمایی گاه و بیگاه اصناف و بازاریان با بخش‌های مختلف حکومت بود. در دستگاه دولتی، گرایش به مداخله در امور مربوط به حوزه‌های اصناف و بازاریان غلبه داشت. این امر لایه‌هایی از بازاریان و اصناف را به عرصه مخالفت با حکومت و مشارکت در زمینه‌سازی برای وقوع انقلاب اسلامی در 1357 سوق داد. اصناف بازارهای تهران و شهرهای بزرگ در وقوع انقلاب اسلامی ایران مشارکتی فعال داشتند.